Birleşik Krallık Tarihi
Tarih öncesi ve ilk çağ döneminde Avrupa’da yaşayan ve günümüzde altı ulustan oluşan bir halktır. Dört bin yıl kadar önce Keltler, ana vatanları olan Orta Avrupa’dan göç ederek özellikle Britanya Adaları’na, İspanya’ya ve Galya’ya yerleştiler. Demir Çağında Britanya ve İrlanda’nın sakinlerini Keltler oluşturuyordu.Günümüzde bizler Keltler’i Avrupa’nın Atlas Okyanusu kıyıları halklarından biri olarak düşünürüz ama Keltler bir zamanlar Avrupa kıtasının en çok yerine dağılmış insanlarıydı. Tarihte ilk bilinen Keltler’e İÖ 5. ve 6. yüzyılların Yunan tarihçilerinin yazılarında rastlıyoruz. Klasik çağdakiler için bu insanları birleştiren şey, ortak gelenek ve inanç ve hepsinin üstünde de ortak bir dildi. Çünkü bu insanlar şimdi büyük Hint-Avrupa diller ailesinin bir parçası olan ve şimdi Kelt Dilleri denilen bir dili konuşuyorlardı. Bu dillerin çağdaş temsilcileri Galce, Brötonca, İrlanda Dili ve İskoç Galce’sidir, ancak eski ve hatta daha yakın tarihi zamanlarda başka Kelt dillerinin de konuşulduğu bilinmektedir. Britanya ve İrlanda’da kendilerine Kelt adım veren eski insanlar yaşamadığı gibi, kıta Keltler’inin adalara büyük çaplı göçleri de olmamıştır. Bu durumda Keltler’i, Britanya ve İrlanda tarih öncesinden çıkarmak söz konusu olmuşsa da, günümüz Keltler’i buna şiddetli bir tepki göstermişlerdir: Öyle ya, eğer geldiğinizi iddia ettiğiniz tarihi topluluklar Kelt değillerse, Kelt olmak ne anlama gelmektedir? Bu konuda etnik temizlik suçlamaları bile yapılmıştır
Ataları hakkında bu kadar bilgi yeter. Peki bu Birleşik Krallık denen imparatorluk nasıl ortaya çıktı?
Anglosaksonlar 6 ve 7. yüzyıllarda birbirine rakip küçük krallıklar kurdular. 8. yüzyılda Roma İmparatorluğu ve İrlanda’nın etkisiyle Hristiyanlığı kabul ettiler. 795’te başlayan İskandinav istilası 11. yüzyılın başına kadar birkaç defa tekrarlandı. Danimarkalı Büyük Knud, Büyük Britanya adasını tamamen fethetti. Anglosakson hanedanından Edward (1042-1066) İngiltere’nin bağımsızlığını sağladı. Onun ölümü üzerine tahta geçen Harold’u tanımayan Normandiya Dükü I.William , taht üzerinde hak iddia etti ve ülkeye beş yıl süren savaşlar sonucunda egemen oldu. Normandiya kralları ve özellikle ilk Anjou’lu hükümdarlar Fransa’da geniş ve zengin topraklara sahiptiler. İngiltere Krallığı bir süre Avrupa’da Somme Vadisinden Pirene Dağları’na kadar uzanan büyük bir mülkün uzantısı gibi yaşadı. Norman işgalinin önemli bir sonucu, Anglosakson kültürüyle Fransa’dan gelen Norman kültürünün birbirine karışması oldu. İngiliz dili de bu kültür karışımından önemli ölçüde etkilendi. Avrupa ile ilişkiler İngiltere Krallığı ile Fransa Krallığını uzun savaşlara sürükledi. Bunların başlıcası 1337-1453 seneleri arasında süren Yüzyıl Savaşlarıdır-Yüzyıl Savaşları, İngiltere Kralı III. Edward’ın Fransa tahtında hak iddia etmesiyle 1337’de başlayan ve ancak 116 yıl sonra 1453’te sona eren savaşlar dizisidir-Üçüncü Henry, Galler ülkesinde uç beyliklerinin gelişmesini destekledi ve 1170 yılında İrlanda’da “Pale” sömürgeleri kuruldu. Birinci Edward, Galler ülkesini fethetti. Etkisini İskoçya’ya kabul ettirmeyi denedi. 1215’de İngiltere Kralı John’a karşı ayaklanan asiller bu krala zorla Magna Carta adlı bir belge imzalatıp ilk defa o zamana kadar ancak tanrıya karşı yetkileri olduğu kabul edilen kralın halka karşı yetkileri de olduğunu kabul ettirmişlerdir. Bu belgenin insan haklarıyla ilgili ilk yazılı antlaşma olduğu kabul edilir.1455-1487 döneminde York Hanedanı taraftarları ile Lancaster Hanedanı taraftarları arasında çıkan iki tarafın amblemi Yorkluların “beyaz gülü” ve Lancasterlıların “kırmızı gülü” dolayısıyla Güller Savaşı adını alan iç savaş İngiltere’yi çok etkilemiştir. Bu savaş sonunda Lancasterlılar galibiyet elde etmiş ve Tudor Hanedanı İngiltere Krallığı’nı eline geçirmiştir.Tudor Hanedanı Döneminde İngiltere Krallığı güçlenerek İskoçya’yı geride bıraktı. Tudor Hanedanı’ndan VII. Henry ve VIII. Henry(1458-1541), parlamentoyu kullanarak ülkede düzen ve birliği sağlamlaştırdılar, krallık otoritesinin halkın kabullenmesini sağladılar. VIII. Henry kilisede de reform yaptı ve İngiliz deniz gücünü kurdu.
I. Elizabeth Anglikanizmi İngiltere’nin resmi dini olarak kabul edip Katolik direnişini kırdı. I. Elizabeth 1588 yılında Avrupa’nın en güçlü donanması olan yenilmez İspanyol Armada’sını bozguna uğratarak Britanya İmparatorluğunun temellerini attı. İrlanda’yı İngiltere topraklarına kattı. Saltanatı döneminde edebiyat ve sanatta önemli gelişmeler yaşandı. İ. Elizabeth’in uzun ve başarılı saltanatında İskoçya’da İngiliz etkisinde farklılık görülmeye başlandı. İngiltere’deki “Tudor Hanedanı’yla, İskoçya’daki “Stuart Hanedanı” arasındaki evlenmeler, iki geleneksel düşmanı birbirine yaklaştırdı.17. yüzyılda giderek güçlenen İngiltere Krallığı 1607de kurulan Jamestown kolonisi ile başlayarak Kuzey Amerika’da koloniler kurdu. Birçok İngiliz ya yeni bir hayat yaşamak üzere ya da “Resmi Senetli Hizmetkar” olarak Kuzey Amerika’ya yerleştiler.
1603’de İskoçya Kralı VI James, I. James adı ile İngiltere kralı oldu ve İngiltere Krallığı için “Stuart Hanedanı’nı başlattı. 1603’den 1707’ye kadar hem İskoçya Kralı ve hem de İngiltere Kralı olan aynı kişi, uluslararası hukuka göre iki ayrı devleti idareye başladı.
I. James’in oğlu olan I. Charles döneminde krallığın mali masraflarını karşılama yüzünden 1642-1651’de parlamento ile krallık taraftarları arasında İngiliz İç Savaşı adı verilen bir savaş ortaya çıktı. Parlemento güçleri bir seri savaştan sonra Krallık taraftarlarına hakim geldi. Önce parlamento idaresinde (1649–1653) bir devlet kuruldu. Ocak 1649’da eski kral I. Charles Londra’da idam edildi ve İngiltere bir cumhuriyet haline geçti. Sonra da Oliver Cromwell iktidarında (1653–1659) kısa süren “Commonwealth” adı verilen bir cumhuriyet kuruldu.
Cromwell’in ölümünün ardından parlamento iç karışıklıkları önlemek için 1658’de sürgündeki kral II. Charles’i krallığı yeniden kurmak üzere İngiltere’ye davet etti. 1658’den 1685’e kadar Stuart Hanedanı hük(ü)met dönemine “Restorasyon Dönemi” denilmektedir.
Stuart hanedanından II. Charles’in kardeşi olan ve onun yerine 1685’de İngiltere Kralı olan II. James’in katoliklere karşı yakın tutumu dolayısıyla kızı II. Mary ve onun kocası Hollanda Cumhuriyeti Hükümdarı olan III. William “Muhteşem Devrim” adı verilen bir devrimle İngiltere Krallığı’nı ellerine geçirdiler.
III. William’ın krallık döneminden sonra 1702’de kızı Anne hem İngiltere Kraliçesi hem de İskoçya Kraliçesi olarak tahta geçti. Ayrıca İrlanda Kraliçesi unvanın da taşımaktaydı. 1707 yılında İngiltere Krallığı ve İskoçya Krallığı parlamentoları “1707 Birlik Kanunları” adlı kanunlar kabul edip iki krallığı birleştirdiler. Bu yıla kadar ayrı ayrı İngiltere Krarliçesi ve İskoçya’ya kraliçesi olan Kraliçe Anne yeni kurulan Büyük Britanya devleti kraliçesi oldu. Hukuken Kraliçe Anne ayrı olarak “İrlanda Kraliçesi” unvanını taşımaktaydı. 1800’de çıkarılan “1800 Birlik Kanunu” ile “Büyük Britanya Krallığı” ile “İrlanda Krallığı” birleştirilip “Büyük Britanya ve İrlanda Birleşik Krallığı” yani tek bir Birleşik Krallık kurulması bu devlet hukuken ortaya çıkmış oldu. 1837- 1901 yılları arasında hüküm süren I. Victoria döneminde Birleşik Krallık, “üzerinde güneş batmayan” Britanya İmparatorluğunu kurdu. 1921’ye gelindiğinde bu imparatorluk Hindistan, Kuzey Amerika, Orta Doğu, Avustralya ve Afrika dahil 36,6 milyon km²’lik bir alanı kapsıyor, 458 milyon kişilik bir nüfusa hükmediyordu. Alan ve nüfus bakımından dünyanın dörtte biri Britanya’nın egemenliği altında yaşıyordu.20. yüzyıla girilmesiyle Britanya’da “muhteşem yalnızlık” politikasını sürdürerek imparatorluğun tamamının korunamayacağına dair korkular büyümeye başladı. Almanya askeri ve endüstriyel bir güç olarak giderek yükselmekte ve muhtemel bir savaşta Britanya’nın en olası düşmanı olarak görülmekteydi. Pasifik’te uzanan topraklara sahip olunmasını ve Britanya adalarının Alman Donanması’nın tehdidi altında bulunmasını göz önünde bulunduran Britanya, 1902 yılında Japonya ile bir ittifak kurdu. Bunu eski düşmanları Fransa ve Rusya takip etti.Britanya’nın Almanya’yla bir savaşa ilişkin korkuları 1914 yılında Birinci Dünya Savaşı’nın çıkmasıyla gerçeğe dönüştü. Britanya’nın Almanya ve müttefiklerine karşı savaş ilan etmesi, ölçülemeyecek değerde askeri, mali ve malzeme alanında destek sağlayan koloni ve dominyonları da kapsamaktaydı. Dominyonların ordularında bulunan 2,5 milyon askerin savaşa katılmasının yanı sıra kraliyet kolonilerinden de binlerce gönüllü savaşta yer aldı. Almanya’nın Afrika’daki denizaşırı kolonilerinin çoğu kısa süre içinde işgal edildi, Pasifik’teyse Avustralya ve Yeni Zelanda Alman Yeni Ginesi ve Samoa’yı işgal etti. Osmanlı İmparatorluğu’na karşı 1915 yılında Çanakkale Savaşı’nda Avustralya, Newfoundland ve Yeni Zelanda’dan gelen birliklerin katkıları bu bölgelerdeki ulusal bilinç üzerinde önemli bir etki yarattı ve Avustralya’yla Yeni Zelanda’nın kolonilikten bağımsızlığa geçiş süreçlerinde önemli bir dönüm noktası oluşturdu. Bu iki ülkede bu olay halen Anzac Günü adı verilen özel bir günde anılmaktadır. Kanadalılar ise Vimy Ridge Muharebesi’ne benzer bir bakış açısıyla yaklaşmaktadırlar. Dominyonların savaşa olan önemli katkısı 1917 yılında Britanya başbakanı David Lloyd George’un dominyon başbakanlarını 1917 yılında emperyal politikaları düzenlemek için toplanan Emperyal Savaş Kabinesi’ne çağırmasıyla hükümet tarafından da onaylanmış oldu.1919 yılında imzalanan Versailles Antlaşması’yla imparatorluk eklenen 4,700,000 kilometrekarelik toprak ve 13 milyonluk nüfus ile en geniş sınırlarına ulaşmış oldu.Almanya ve Osmanlı İmparatorluğu’nun kolonileri İtilaf Devletleri arasında Milletler Cemiyeti mandaları olarak paylaştırıldı. Britanya Filistin, Ürdün, Irak, Kamerun’un bazı bölgeleri, Togo ve Tanganyika’yı aldı. Dominyonlara da kendi mandaları verildi: Güney Afrika Birliği Güney Batı Afrika’yı , Avustralya Alman Yeni Ginesi’ni ve Yeni Zelanda Batı Samoa’yı aldı. Nauru ise Britanya ve Pasifik’teki iki dominyonun ortak mandası yapıldı.
Britanya’nın 1939 yılının eylül ayında Nazi Almanyası’na savaş ilan etmesi kraliyet kolonileri ve Hindistan’ı kapsasa da dominyonları otomatikman savaşa sokmadı. Avustralya, Kanada, Yeni Zelanda ve Güney Afrika kısa süre içerisinde savaş ilan etti; ama Serbest İrlanda Devleti savaş boyunca tarafsız kalmayı tercih etti. 1940 yılında Almanya’nın Fransa’yı işgal etmesinin ardından 1941 yılında Sovyetler Birliği vsavaşa girene dek Birleşik Krallık Nazi Almanyası’na karşı tek başına kaldı. Winston Churchill ABD’nin askeri yardımı için ABD başkanı Franklin D. Roosevelt’i ikna etmek üzere başarılı lobicilik çalışmaları yürüttü; ama Roosevelt henüz Kongre’den ülkenin savaşa sokulmasını istemeye hazır değildi. Ağustos 1941’de Roosevelt ve Churchill tüm halkların kendi yönetim biçimlerini seçmeye hakları olduğunu belirten Atlantik Bildirisi’ni imzaladı. Bu ifade Almanya tarafından işgal edilmiş olan Avrupa ülkelerini mi, yoksa Avrupa ülkeleri tarafından sömürgeleştirilen bölgeleri mi kast ettiği net olmadığından daha sonraları Britanya, ABD ve milliyetçi hareketler tarafından farklı biçimlerde yorumlandı.
Aralık 1941’de Japonya Britanya’ya bağlı Malaya’ya, Pearl Harbor’daki Amerikan deniz üssüne ve Hong Kong’a birbirinin hemen ardından gerçekleşen saldırılarda bulundu. Bunun sonucu olarak ABD’nin savaşa girmesini Churchill Britanya’nın zaferinin artık kaçınılmaz olduğu ve imparatorluğun geleceğinin güvence altına alındığı şeklinde yorumladı; ama Britanya’nın Japonya’ya karşı muharebelerde kısa sürede teslim olması emperyal bir güç olarak itibarını geri döndürülemez biçimde zedeledi. Bunlardan en zarar verici olanı geçmişte ele geçirilemez bir kale ve doğunun Cebelitarık’ı olarak nitelenmiş olan Singapur’un düşmesiydi. Britanya’nın tüm imparatorluğu koruyamayacağının fark edilmesi, Japon tehdidi altında olan Avustralya ve Yeni Zelanda’yı ABD’yle yakınlaştırmaya zorladı; bu yakınlaşma savaştan sonra, 1951’de imzalanan ANZUS Paktı’yla sonuçlandı.Britanya ve imparatorluk İkinci Dünya Savaşı’ndan galip çıksa da savaşın verdiği zararlar hem Britanya’da, hem de imparatorluğa bağlı diğer bölgelerde büyüktü. Yüzyıllarca dünya üzerinde hâkimiyet süren Avrupa’nın önemli bölümü harabeye dönmüştü ve küresel gücün kaymış olduğu ABD ve Sovyetler Birliği’nin ordularına ev sahipliği yapmaktaydı. Britanya iflastan 1946 yılında ABD’den aldığı 3,5 milyar dolarlık borç ile kurtuldu. Bu borcun geriödenmesi 2006 yılında tamamlandı.
Birleşik Krallık tarihi hakkında daha fazla bilgi için tıklayınız